Seçim ve sonraki süreci TRT Haber‘e pahalandıran ABD’nin Ankara’daki eski Büyükelçisi James Jeffrey çarpıcı açıklamalarda bulundu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın üçüncü kere seçildiği, AKP’nin Meclis’te çoğunluğu elde ettiği seçim Washington’da yakından takip edildi.
Büyükelçi Jeffrey, ABD Başkanı Biden’ın Cumhurbaşkanı Erdoğan’a tebrik telefonunun içeriğinin çok değerli olduğunu kaydetti.
“Öncelikle Türk halkını yüzde 90 üzere sıra dışı bir iştirak gösterdikleri için kutluyorum. Ayrıca seçimi kazanan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı ve Meclis’te çoğunluğu alan partisini kutluyorum. Gelecek 5 yılda birleşik bir idare olacağını gösteriyor. Avrupa’da ve burada Washington’da Erdoğan ile Biden idaresi ve Türkiye ile AB ortasında kimi mevzularda büyük sürtüşme vardı.
Bu sebeple ABD idaresi olmasa da kimi uzmanlar Erdoğan’ın popüler olmadığı ve seçimi kaybedeceğini düşünüyordu. Ben AK Parti’nin biraz oy kaybetse de tekrar Meclis’te çoğunluğu alacağı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bir devir daha seçileceği mümkünlüğünü gözardı etmedim.
Çünkü Erdoğan faktörü biliniyor. Türkiye’de son ziyaretimde duyduğum, toplumun her kısmından her sınıftan insanların temelde altını çizdiği, ülkenin son 20 yılda büyük bir ilerleme gösterdiğiydi. Bu sebeple bekleyip görmemiz gerektiğini düşündüm. Bekledik ve gördük. Gördüğümüz, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bir diğer zaferiydi.”
BİDEN, ERDOĞAN İLE ALAKA İNŞA ETMEK İÇİN BİR FIRSAT GÖRÜYOR
Jeffrey, son yıllarda Türkiye’nin attığı adımların, bölgede jeostratejik oyuncu olduğunu gösterdiğine dikkat çekti.
“Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın son yıllarda bölgedeki birçok ortağımız ve dostumuz olan Körfez ülkeleri, İsrail ve Mısır ile münasebetlerdeki inanılmaz diplomatik değişimi, Türkiye’nin Orta Doğu ve Avrupa’da hakikaten kıymetli bir jeostratejik oyuncu olduğunu gösterdi.
Özellikle, Rusya’yı, İran’ı ve çeşitli terör kümelerini denetim altına alma üzere amaçları bizimkilerle uyumlu. Bununla birlikte karmaşık bir bağlantımız olduğunu da göz önüne alırsak, bence Lider Biden (Türkiye ile) angaje olması gerektiğini düşündü.
Biden’ın Türkiye’de seçime iştirakten çok etkilendiğini düşünüyorum. Seçimin nispeten uygun geçmesinin de değerli bir faktör olduğunu düşünüyorum. Ancak olağan ki her şey NATO ittifakıyla ilgili. Ve milletlerarası sisteme yönelik karşılaşılan zorluklarla gayret etmekle ilgili. Bence Lider Biden, tüm bunları, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile münasebet inşa etmek için bir fırsat görüyor.”
“ERDOĞAN’DAKİ AURA KILIÇDAROĞLU’NDA YOK”
Büyükelçi Jeffrey Türk halkının Erdoğan tercihinde ana faktörün deneyimli ve kendini kanıtlamış önder olduğunu kaydetti.
“Bakın, sonuç nispeten yakındı yüzde 4 fark vardı. Nüfusun yarısından biraz fazlası Cumhurbaşkanı Erdoğan’a oy verdi. Yani bölünmüş bir oya sahipsiniz. Amerika’da bu alışılmadık bir durum değil.
Türkiye’de de alışılmadık bir durum değil. Demokrasi bu türlü işliyor. Beşerler muhtemelen, birçok vakit olduğu üzere, yönetici konumunda kendini kanıtlamamış tecrübeli başkana yanaştı. Onun karşısında yürütme vazifesinde kendini kanıtlamamış biri vardı.
Erdoğan’daki kendini kanıtlamış tecrübeli önder aurası Kılıçdaroğlu’nda yok.
“ERDOĞAN’A KARŞI MUHALEFETİ DESTEKLEDİĞİMİZ BİÇİMİNDE BİR SİNYAL GÖNDERME GAYRETİMİZ YOKTU”
Seçim sürecinde Amerikan basını ve fikir kuruluşlarında Türkiye’deki muhalefet yanlısı yazı ve yorumlar reaksiyon çekmişti.
Büyükelçi Jeffrey bunun sebebi olarak, ABD’de tek tarafa meyilli Türk analistlerin çoğunlukta olmasını gösterdi.
“Uzmanlar analistler olağan ki Türkiye’yi en yeterli tanıyanları yani olağan ki Türkleri dinlerler. Washington’daki birden fazla Türk analist tutkuyla Kılıçdaroğlu’nu destekliyordu. Hasebiyle tahlillerde idarenin değişmesi umudunu bundan ötürü gördünüz.
Bir öbür sebep de; bakın son iki güne kadar bir anket dışında hepsinde Kılıçdaroğlu favori gösteriliyordu. Hasebiyle buradaki tahliller muhtemelen gereğinden fazla Sayın Kılıçdaroğlu’na meyilliydi. Ama insanların oyu anketlerle zıtlık oluşturdu.
Öncelikle Lider Biden’ın, Kılıçdaroğlu’nun kazandığını görmek için çalıştığını düşünmüyorum. Bence Lider Biden, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile uygun alaka kurmak için çok çalıştı.
Bence buna bakmalıyız. Katiyen ve muhakkak Cumhurbaşkanı Erdoğan’a karşı muhalefeti desteklediğimiz formunda bir sinyal gönderme gayretimiz yoktu.”
TÜRKİYE- ABD ALAKALARINI NASIL BİR GELECEK BEKLİYOR?
James Jeffrey Ankara Washington ortasındaki bağlantılarda değişiklik beklemediği görüşünde.
Jeffrey’e nazaran ABD Kongresi lobilerin tesirinde ve Biden idaresi F16 satışı ile ilgili Kongre’ye baskı kurmak zorunda.
“Bence alakaların tıpkı devam etmesini bekleyebilirsiniz. Lakin burada temelde iki sorun var. Olağan bir eylemsel bağ öngörülebilirliği gerektirir. Hem Washington hem de Ankara’da öngörülemeyen ögeler var. Burada dürüst olacağım.
Öncelikle, lobiler var. Örneğin; bizde bir küme senatör var diyorlar ki Türkiye’nin F-16 savaş uçağı satın alması konusunda ilerlemeye hazırız fakat Türkiye’nin de bizim için kıymetli olan bir bahiste bize yardım etmesini isteriz ki bu İsveç’in NATO’ya üyeliği.
Tamam, bu klasik eylemsel diplomasi ve bunun icabına bakabiliriz. Ancak daha sonra kimi senatörler Türkiye ne yaparsa yapsın F-16 satışına karşı çıkmak için bir mektup imzaladılar, öngörülemeyen şey bu. Dışişleri bakanı Blinken’ın dün söylediği doğruydu.
F-16 ile İsveç sıkıntısı birbirine bağlı değil. Ancak 31 Senatör bir mektup imzaladılar ve şayet onların F-16 için onay vermesini istiyorsanız, ki onların onayı olmadan F16 probleminin sonuçlanmasını görmek sıkıntı, o vakit İsveç ile ilgili bir ilerleme olmak zorunda.
Kongre üyeleri Amerikan halkının temsilcileri, bizde bölünmüş hükümet bu türlü işliyor. Ben olsam bunun üzerinde çok durmazdım. Bence İsveç, tıpkı Finlandiya üzere, kritere uyan adımlar atarsa Türkiye İsveç’in üyeliğinde ilerler ve böylelikle Türkiye’ye F-16 satışı konusunda da ilerleme olur.
Ama şu da kıymetli ki; İsveç NATO’ya üye olsun ya da olmasın lider Biden’ın birtakım senatörlerle angaje olması gerek. Bu, Amerikan siyasi hayatında bir faktördür.
Biden idaresi Kongre üzerinde baskı kurmaya hazır olduğu vakit nitekim baskı kurmak zorunda. Biden idaresi bu baskıyı kurmazsa satış gerçekleşmez.”
BAZI KONGRE ÜYELERİ TÜRKİYE KONUSUNDA MANTIKLI DÜŞÜNMÜYOR
Büyükelçi Jeffrey, lobilerin tesirinde kalan kimi ABD Kongre üyelerinin Türkiye konusunda mantıklı düşünmediğini belirtti.
“Biz Türkiye’nin iktisat ve askeri olarak güçlü bir ülke olarak görmek istiyoruz. Savunma endüstrisini muazzam biçimde destekledik. 1980’lerde yalnız F-16 satarak değil tıpkı vakitte bu uçakların montajı ve üretimi ile ilgili takviye vermiştik.
Mesele şu; neden birtakım Kongre üyeleri mantıklı olan bir şeye karşı çıkıyor? Zira birtakım Kongre üyeleri Türkiye konusunda mantıklı düşünmüyor. Basitçe o Kongre üyeleri, ABD ile Türkiye ortasında bağlantı olmasını istemeyen lobilere uyuyor. Bu bir gerçek. Bizim de Ankara’nın da bununla ilgilenmesi gerekiyor. Bu nahoş lakin demokrasi bu.”
ABD İLE TÜRKİYE’NİN KARŞIT DÜŞEN POLİTİKALARI
Aynı vakitte ABD’nin DEAŞ ile uğraş eski Özel Temsilcisi olan Büyükelçi Jeffrey, Orta Doğu’da iş birliğinin artmasını ümit etse de iki ülkenin örtüşen çıkarları kadar, zıt düşen siyasetleri olduğunu hatırlattı.
Terör örgütü PKK’nın Suriye kolu YPG’nin oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’nin Türkiye için güvenlik korkusu yarattığını kabul eden Jeffrey, ABD’nin bu örgütle iştirakinin bitmesini beklemediğini de kaydetti.
“Orta Doğu’da daha çok iş birliği yapmamızı umuyorum. Biden idaresinin ulusal güvenlik strateji evrakına nazaran ABD’nin dış siyasetinde birinci iş büyük global nizamın geleceği için güç çabasını kazanmak biçiminde tanımlandı.
Bunu yaparken bu global nizamı savunan herkesle iştirak yaparız Türkiye de buna dahil. Suriye’de Rusya ve İran’ın stratejik kazanım elde etmesi ABD ve Türkiye’nin çıkarına değil.
Türkiye’nin ve bizim asker bulundurmamızın İsrail’in hava gücü bulundurmasının sebeplerinden biri bu. Türkiye’nin spesifik olarak güvenlik çıkarları var. ABD ve İsrail’in de. Hiç kimse bölgede Rusya ve İran’ın zafer kazanmasını istemiyor.
Suriye’de uyuma gelecek olursak; Türkiye iş birliği yapıyor. İdlib, mülteciler, BM sürecinde yapıyor. En çok sorun ise Suriye’nin kuzeydoğusunda ABD’nin Suriye Demokratik Güçleri’ne (YPG) takviyesinden ötürü yaşanıyor.
Yine de temel ortak noktamızı koruyabiliriz.
Sorun şu; Biden idaresi sebebi ne olursa olsun, Ukrayna savaşından evvel dahi, Ruslar ile tahlil bulmaya çalışmadı. Bu, bölgedeki birtakım ülkelerin (bunu Arap Birliği’nde gördük, Türkiye’de gördük) çıkarlarını bir kenara bırakmak için değil lakin bölgede muhatap bulmak için Esad’a ulaşmalarına yol açtı.
Türkiye’nin Suriye’de birçok stratejik çıkarı var. Çabucak çabucak 4 milyon Suriyeli mülteci ve şayet Esad askeri olarak ilerlemeye karar verirse yalnız İdlib’de 3 milyon kişi var.
Türkiye, PKK ile bağları olan Suriye Demokratik Güçleri’nin (YPG) önemli bir güvenlik tehdidi olmasından telaş duyuyor.
PKK Irak için de tehdit. Ayrıyeten DEAŞ Türkiye’de, tahminen Irak, Afganistan ve Suriye hariç, rastgele bir ülkeden daha çok toplu saldırıyı Türkiye’de gerçekleştirdi.
Ayrıca Türkiye, hududunda Rusya ve İran’a katlanmak istemiyor. Türkiye’nin bölgede ABD ile iş birliğinde çok büyük bir değişiklik beklemiyorum. Zira bizim kendi sebeplerimiz var Türkiye’nin kendi sebepleri var ve bunların birden fazla örtüşüyor. Mesela DEAŞ. İran da dahil.
Eğer Esad bu çıkarlara hakikat hareket etmezse ben Türkiye ve ABD’nin büyük ödünler vereceğini düşünmüyorum. Devamlı iş birliği için desteğimiz var. Yani tamamen iş birliği yapacağız demiyorum zira büyük sürtüşmelerimiz de var lakin iş birliğinin sürdüğünü göreceğiz.
Suriye’nin kuzeyi ile ilgili 2019’da vardığımız mutabakat dört yıldır uygulanıyor mesela.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Türkler bu muahededen büsbütün şad mu? Biz büsbütün mutlu muyuz?
Hayır.
Ama çıkar iştirakimiz var ve bence bu devam edecek.”