Pelin Ünker/DW Türkçe
Türkiye-ABD ortasındaki ticaret hacmi Biden periyodunda artarak 30 milyar dolar düzeylerine geldi. Trump ise müdafaacı siyasetlerle öne çıkıyor. Pekala bu durum Türkiye iktisadına nasıl yansır?
ABD 5 Kasım’da yeni liderini seçmeye hazırlanırken, seçim sonuçları dünya çapında ekonomileri ve ticari bağlantıları etkileyecek potansiyele sahip.
Demokratların adayı Kamala Harris’in, Biden idaresinin bir devamı olarak, özgür ticaret yanlısı siyasetleri sürdüreceği öngörülürken; yüksek tarifelerle şirketleri ABD’de üretim yapmaya teşvik edeceğini açıklayan Cumhuriyetçilerin adayı Donald Trump’ın yeniden muhafazacı siyasetler uygulaması bekleniyor.
Peki Trump’ın tekrar lider seçilmesi halinde Türkiye iktisadını neler bekliyor?
Ek gümrük vergileri ve yaptırımlar
Ocak 2017-2021 arasında ABD Başkanı olan Trump, uyguladığı ek gümrük vergileri ve ülkelerle olan bağlarında beklenmeyen refleksleriyle biliniyor.
Trump idaresi, Mart 2018’de ulusal güvenlik korkusu ve ülke içi endüstrinin korunması motivasyonu ile demir çelik ithalatına yüzde 25, alüminyum ithalatına yüzde 10 ek vergi getirmişti.
Ağustos 2018’de ise Türkiye’den ithal edilen çelik ve alüminyum için gümrük vergileri iki katına çıkarıldı. Trump, o devir Rahip Brunson krizi nedeniyle alınan kararı “Alüminyumda bu oran artık yüzde 20, çelikte de yüzde 50 olacak. Türkiye ile ilgilerimiz bu devirde uygun değil” kelamlarıyla duyurdu.
Söz konusu uygulama 20 Mayıs 2019’da kadar devam etti. ABD, bu tarihten sonra Türkiye’den ithal edilen çelik eserlerinde uyguladığı ek vergileri yüzde 50’den yüzde 25’e düşürdü. Dünya Ticaret Örgütü, Aralık 2022’de ek gümrük vergilerinin global ticaret kurallarını ihlal ettiğine hükmetti.
Dış ticaret Biden devrinde arttı
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, eylül ayında ABD’deki temasları sırasında yaptığı açıklamada, ABD ile olan 30 milyar dolarlık ticaret hacminin, 100 milyar dolar düzeylerine çıkarılabileceğini belirterek “Seçimler sonucunda lider kim olursa olsun, Amerika’ya bakışımız ve ilgilerimizdeki üst seviyeli diyaloğumuz değişmeyecektir” tabirlerini kullanmıştı.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı dış ticaret bilgilerine nazaran ABD ile Türkiye ortasında gerçekleşen ticaret 2023’te yaklaşık 30 milyar 660 milyon dolar düzeyinde oldu. Bunun 15,8 milyar doları ithalat, 14,9 milyar doları ihracat olarak gerçekleşti.
İki ülke ortasındaki ticaret Trump’ın son üç yıllık periyodunda toplam 64,6 milyar dolar iken, Biden’ın üç yıllık periyodunda toplam 90,6 milyar dolara ulaştı. Trump devrinde Türkiye’nin ABD’ye olan ihracatı, ABD’den yaptığı ithalattan daha düşük olurken, Biden devrinde ihracattaki artışla açıktan fazlanın verildiği bir periyoda geçildi.
“Türkiye’nin ticareti sekteye uğrayabilir”
DW Türkçe’ye konuşan Kırklareli Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın, ABD ve Türkiye ortasındaki dış ticaret hacminin 30 milyar dolar civarında olduğunu belirterek iki ülke açısından karşılaştırıldığında Türkiye’nin yaklaşık bir buçuk milyar dolarlık bir fazlası olduğunu, fakat 100 milyar dolarlık ticaret hacminin yakın devir için çok gerçekçi olmadığını tabir ediyor.
Sinan Alçın, beş yıl öncesiyle bugün karşılaştırıldığında ABD ve Türkiye ortasındaki dış ticaret hacminin 20 milyar dolardan 30 milyar dolar seviyesine çıktığını işaret ediyor. Alçın, “Bu beş yıllık sürecin yaklaşık 4 yılı Trump’sız olan devir. Yani Demokratların iktidarında geçen dönemdi” diyor.
Trump’ın, Türkiye’nin de dahil olduğu Brunson krizi ve CAATSA (ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Uğraş Yasası ) yaptırımlarını hatırlatan Alçın, başka yandan bu periyot Çin Halk Cumhuriyeti başta olmak üzere dünya genelinde yassı çelik ve birçok esere getirilen ek gümrük vergilerine dikkat çekiyor
Alçın’a nazaran seçimde Trump’ın tekrar lider olması durumunda korumacılık siyasetleri kaldığı yerden devam edecek. Münasebetiyle Trump’la birlikte Amerika Birleşik Devletleri biraz daha dışa kapalı, içeride genişlemeye yük veren bir ülke durumunda olacak:
“Trump’ın yine iktidar olması halinde mevcutta bilhassa son 4 yılda gelişme imkanı bulan Türkiye-ABD dış ticaret imkanları ya da hacminin geriye yanlışsız döneceği yahut sekteye uğrayacağını öngörebiliriz.”
“100 milyar dolar maksadına erişilmesi zor”
DW Türkçe’ye konuşan Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı (TEPAV) Merkez Yöneticisi Prof. Dr. Hakkı Hakan Yılmaz’ın verdiği bilgiye nazaran Türkiye’nin toplam ihracatından yüzde 6 hisse alan ABD, en fazla ihracat yapılan üç ülke ortasında yer alıyor.
Türkiye’nin toplam dış ticaret hacmi içinde ABD’nin hissesi ortalama yüzde 5 düzeyindeyken ABD’nin toplam dış ticaret hacmi içinde Türkiye’nin hissesi ise binde 6,4’e düşüyor.
Hakkı Hakan Yılmaz, 2021 sonrası dış ticaret istikrarı Türkiye lehine değişse de 100 milyar ABD dolarlık dış ticaret amacının epeyce argümanlı bir gaye olduğunu söylüyor:
“ABD’nin toplam ticaret hacmi içinde Türkiye’nin hissesinin binde 6’lar düzeyinde olması potansiyeli bir alan olduğunu göstermekle birlikte Türkiye ABD bağlarında değerli bir kırılma olmadığı takdirde bu maksada ulaşmak çok argümanlı ve erişilmesi güç görünüyor.”
Yılmaz, bu siyaset kırılımlarının nasıl gelişeceğinin de kıymetli olduğuna işaret ediyor.
“Karbon bazlı düzenlemeler kritik rolde”
Trump periyodunda alüminyum ve demir çelik eserlerine getirilen ek vergileri hatırlatan Yılmaz, ABD idaresinin daha sonra hem Trump devrinde başlatılan müzakereler hem de Dünya Ticaret Örgütü kararı ve Biden idaresinin olumlu yaklaşımı ile başta AB ülkeleri olmak üzere birtakım ülkelerle kelam konusu ek vergilerin yumuşatılmasına yönelik (muafiyetler, kota sistemine geçiş gibi) yeni muahedeler yaptığını aktarıyor.
Profesör Yılmaz’a göre, gelinen noktada ABD’de büyük çelik üreticilerinin antidamping vergisi uygulaması için ABD Ticaret Bakanlığı nezdinde girişimde bulunması sürece yeni bir boyut getirdi.
ABD seçimleri sonrası Trump’ın tekrar lider seçilmesinin ticari yaptırımlar konusunda işlerin pek de âlâ gitmeyeceği manasına geldiğini vurgulayan Yılmaz’a nazaran, Trump periyodunda başlayan uygulamanın devam etmesi içeride oluşan baskıyla da kuvvetle olası gözüküyor.
Türkiye açısından ise muafiyet, kurallı muafiyet, ikili muahedeler yahut müzakere süreçlerinin gündeme gelebileceğini lisana getiren Yılmaz, “Bu manada çelik ve alüminyum ticaretine ait karbon bazlı düzenlemelerin etkin biçimde müzakereye açılması ihtimalini Türkiye’nin âlâ değerlendirmesi ve bu alanda ertelediği adımları atması gerekiyor” diye ekliyor.
“Temel emeller koruma edilir”
“Biden-Harris periyodunda ABD dış ticaret/sanayi siyaseti iki temel amaç ekseninde biçimlendirildi. Bunlar; ulusal güvenlik ve ileri imalat sanayi faaliyetlerin ABD hudutları içinde gerçekleştirilmesi” diyen Yılmaz, Bu çerçevede; “National Security Strategy”, “Natural Strategy for Advanced Manufacturing”, “Executive Order on America’s Supply Chain” üzere bir dizi strateji evrakı yayımlandığını söylüyor.
Yılmaz, ABD başkanlık seçimini kim kazanırsa kazansın kelam konusu temel hedefleri koruma edeceği görüşünde. Bu prestijle bilhassa siber güvenlik konusu ile ilgili kaygılara istinaden Çin’e karşı sert ticari tedbirlerin artırılması beklenen.
ABD-AB münasebetlerinin ise seçilecek Başkan’ın kimliğinden etkileneceğini düşünen Yılmaz, “Seçimi demokratlar kazanırsa Harris periyodunda ABD-AB ticaretinin istikrarlı bir biçimde sürdürüleceği varsayılabilir. Buna karşılık Cumhuriyetçilerin seçilmesi durumunda Trump-AB ilgilerinin gerilmesi muhtemel” diyor.
Trump’ın başkanlığı devrinde ABD kökenli dev teknoloji şirketlerine (Google, Meta, Amazon, Microsoft vs.), yönelik sert AB tüzel yaptırımlarına karşı mütekabiliyet konusu hatırlatılıyordu. AB’nin global ölçekte ABD ve Çin ile rekabet edecek teknoloji şirketi neredeyse bulunmadığı için, ABD yaptırımları AB sanayi mallarını maksat alıyordu.
“Türkiye kökenli şirketler ABD’ye gidebilir”
Hakkı Hakan Yılmaz, ABD’nin Çin ve AB ile beklenen tansiyonu sonucunda Türkiye’de araba, sağlam tüketim malları üzere dalların önünün açılabileceğini düşünüyor.
Çin’in ABD’nin toplam ticaret hacmi içindeki hissesinin 2023 yılı prestijiyle yüzde 10,8, ithalatın içindeki hissesinin ise yüzde 13’ler düzeyinde olduğunu söz eden Yılmaz, hasebiyle buradaki değişimin Türkiye’yi de etkileyeceğini vurguluyor.
“Ama burada kritik konu çelik ve alüminyum ticaretine ait karbon bazlı düzenlemelere ne kadar hazırlıklı olunduğu” diyen Yılmaz, “ABD ile Türkiye ortasında stratejik çerçevede yürütülen görüşmeler çerçevesinde yeşil teknoloji, güç ve iklim odaklı projelere yönelik atılacak somut adımlar burada belirleyici olacak ve kaldıraç tesiri yaratacaktır” diye ekliyor.
Öte yandan Yılmaz’a nazaran kritik sanayi eserlerinin ABD’de üretilmesine dönük siyasetler sonucunda Türkiye kökenli sanayi şirketleri (özellikle demir-çelik, cam üzere dallarda faaliyet gösteren), yatırımlarını ABD tarafına kaydırmak isteyebilir. Yılmaz örneğin Ciner Kümesi’nin son yıllarda ABD’de önemli yatırımları hayata geçirmeye başladığına işaret ediyor.
“Türkiye açısından da ticaret kontrollü”
Prof. Dr. Sinan Alçın ise ABD ile yapılan ticarette eyalet sisteminden kaynaklanan zorluklara dikkat çekerek, her eyaletin dış ticaretle ilgili yasal düzenlemeleri ve fiili uygulamalarının birbirinden farklı olduğunu, eyaletlerin tüketim alışkanlıkları ve üretim biçimleri açısından da farklılaştığını anlatıyor.
Bu nedenle ABD’ye ticaret yapan bir firmanın, ülkenin ticaret yapısı, kanunları ve gereksinimlerine hakim olmakla birlikte, hangi eyalette ticaret yapacaksa orayla da teğe bir münasebet geliştirmesi gerektiğini vurgulayan Alçın, çeşitli dernekler ve ticaret odalarının son devirde bu mevzuda çalışmalar yürüttüğünü, örneğin Teksas bölgesinde bir çeşit kuluçka merkezi oluşturulmaya çalışıldığını, yeniden nakliyatla ilgili kısıtların aşılabilmesi için bir ortak antrepo alanı çalışması olduğunu aktarıyor.
Bunun yanında Türkiye’nin ABD de dahil yurtdışından elektronik ticaret üzerinde denetimini artırdığını ve bu ticarete sınırlamalar getirdiğini hatırlatan Alçın, “Dolayısıyla Trump bir taraftan kılıcı çekiyor ancak Türkiye açısından da bu denetimli ticaret rejimi devam ediyor. Bu istikametiyle de bakıldığında ticaretin sekteye uğraması muhtemel” diyor.
|
34 yaşında “Siyaset çok ismi bir hayat” demişti; işte Donald Trump’ın çalkantılı siyasi hayatı
TIKLAYIN – Cihan Balta yazdı | Amerikan seçimlerini kimin kazanması Türkiye için daha güzel olur?
|
